دولت‏ها و گروه‏های درگیر در جنگ داخلی سوریه

صفحه‏ی رویدادهای هفته
شنبه ١۶ ارديبهشت ۱٣۹۶ – ۶ مه ۲۰۱۷

دولت‏ها و گروه‏هایی که در جنگ داخلی سوریه حضور و یا دخالت دارند، عبارتند از دولت مرکزی سوریه، کردها، جمهوری اسلامی، حزب‏الله لبنان، اسرائیل، اردن، ترکیه، عربستان سعودی، قطر، روسیه، ائتلاف به رهبری آمریکا، فرانسه و انگلیس.

از سال 2012 تاکنون نزدیک به 60 هزار نفر از 55 کشور جهان در قالب گروه‌های مختلف در سوریه فعالیت می‌کنند که این تعداد هر روز رو به افزایش است. بیشتر این افراد از طریق مرز ترکیه، عراق و اردن وارد سوریه می‏شوند.

مهمترین گروه‌های مسلحی که با حمایت‌های گسترده کشورهایی هم‏چون عربستان، قطر، امارات، ترکیه، اسرائیل و برخی کشورهای غربی و در رأس آن‏ها فرانسه و آمریکا علیه رژیم بشار اسد می‏جنگند، چه گروه‌هایی هستند؟

آمریکا، فرانسه، ترکیه، کشورهای غربی و هم‌پیمانان عربی و غیر عربی مخالف حکومت بشار اسد در منطقه، عاملان اصلی جنگ در سوریه و تشدید و تداوم آن هستند. در سوریه گروه‌های مسلح به نیابت از این کشورها در حال جنگ با بشار اسد هستند.

برای دستیابی به درک درستی از وضعیت جنگ داخلی در سوریه،  کسب اطلاع از گروه‌های مسلح حاضر در سوریه حایز اهمیت است. در این گزارش به طور مشروح به بررسی این گروه‌ها، اهداف، محل فعالیت و تعداد نیروهای آنها پرداخته شده است.

«ستاد کل ارتش آزاد سوریه»

ارتش آزاد سوریه در آگوست سال 2011 با سازماندهی نظامیان جدا شده از ارتش سوریه که به ترکیه گریخته بودند؛ به فرماندهی ریاض الاسعد تشکیل شد. البته به دلیل افزایش فعالیت گروه‌های دیگر در سوریه، بیشتر رهبران این گروه به جای شرکت در درگیری‌ها در عرصه سیاسی حضور داشتند.

در سال 2012 کشورهای عربی و غربی با هدف آنچه حمایت از گروه‌های معتدل مخالف دولت سوریه عنوان کردند، اقدام به تشکیل ستاد مشترک ارتش آزاد کرده و تمام گرو‌های وابسته به آن را در زیر مجموعه آن سازماندهی کردند. رهبری این ستاد پس از قطع عضو ریاض الاسعد در حمله هوایی ارتش سوریه، به سلیم ادریس، افسر فراری از ارتش سوریه واگذار شد. در سال 2013 در پی آغاز درگیری‌های داخلی میان گروه‌های مسلح و ضربه‌های سنگینی که ارتش آزاد در درگیری با داعش متحمل شد، سلیم ادریس از رهبری این گروه برکنار و عبدالله البشیر جایگزین وی شد.

عبدالله البشیری، عضو یکی از گروهک‌های وابسته به ارتش آزاد در منطقه مرزی با سرزمین‌های اشغالی فلسطین بود که در یکی از عملیات‌های ارتش سوریه به شدت زخمی و توسط نظامیان اسرائیل به بیمارستانی در شمال سرزمین‌های اشغالی منتقل شد. ارتش اسرائیل پس از موافقت با آموزش وی برای بازگشت به سوریه، ضمن اعلام رسمی مرگ وی، البشیر را برای آموزش‌های نظامی به طور مخفیانه به یکی از پایگاه‌های نظامی ارتش اسرائیل در شهر اشغالی حیفا منتقل کرد. وی پس از پایان آموزش‌های نظامی به ترکیه اعزام شد تا در ستاد کل ارتش آزاد سوریه فعالیت کند.

ستاد مشترک ارتش آزاد سوریه متشکل از 30 عضو که نماینده گروه‌ها در جبهه‌های مختلف هستند، در حال حاضر به عنوان شاخه نظامی ائتلاف ملی مخالفان بشار اسد و از سوی کشورهای غربی به عنوان جانشین ارتش سوریه پس از سقوط دولت بشار اسد تلقی می‌شود، این در حالی است که این ستاد در انجام عملیات‌ها برای سیطره بر مناطق مختلف سوریه همواره با شکست مواجه شده است و بر هیچ منطقه‌ای در خاک سوریه مسلط نیست و تنها به صورت مقطعی بر مناطق مرزی این کشور و ترکیه تسلط دارد.

این ستاد با هیچ یک از گروه‌های وابسته به خود از جمله «شهدای سوریه»، «احرار سوریه» و غیره ارتباط مستقیم ندارد و حتی برخی از گروه‌ها، آن را به عنوان نماینده خود برای دریافت کمک‌های خارجی به رسمیت نمی‌شناسند. تعداد نیروهای وابسته به ستاد مشترک ارتش آزاد حدود 15 هزار نفر است که بیشتر آنها در مناطق مرزی ترکیه و سوریه حضور دارند. در حال حاضر به دلیل درگیری‌های داخلی میان گروه‌های مسلح مخالف بشار اسد در سوریه، ارتش آزاد همکاری نزدیکی با جبهه‌النصره - که به عنوان نماینده القاعده در سوریه شناخته می‌شود-، دارد و این موضوع، ادعای آمریکا درباره کمک تسلیحاتی به گروه‌های مسلح معتدل در سوریه را نقض می‌کند.

«جبهه اسلامی آزادی‌بخش سوریه»

این جبهه در سال 2012 با اتحاد میان 20 گروه مسلح از جمله گردان‌های فاروق، الفاروق الاسلامی، گردان توحید، گردان فتح، گردان‌های اسلام، گردان عقاب‌های شام و شورای انقلابیون دیرالزور تشکیل شده است.

اعتقادات این جبهه به دلیل اعضای تشکیل‌دهنده آن، مابین سلفی معتدل و افراطی است، برخی از گروه‌های معتدل عضو این جبهه، ستاد مشترک ارتش آزاد سوریه را به رسمیت می‌شناسند، ولی این ستاد را به برای اخذ کمک‌های مالی و تسلیحاتی خارجی به گروه‌های مسلح مخالف دولت دمشق، قبول ندارند. جبهه اسلامی آزادی‌بخش سوریه بیش از 45 هزار نیرو دارد که در استان‌های ادلب، حلب، دمشق، حمص و دیرالزور مستقر هستند که سرکردگی کامل آن به عهده «احمد عیسی»، سرکرده گروه تروریستی «عقاب‌های شام» است.

«گردان‌های الفاروق» به رهبری «اسامه الجنیدی»

این گروه که تفکر سلفی افراطی دارد، اواخر سال 2011 در منطقه باب عمرو، در استان حمص تشکیل شد و در سال 2012 با در اختیار داشتن 15 هزار جنگجو، به عنوان بزرگترین گروه مسلح در مناطق مرزی سوریه و ترکیه شناخته می‌شد که کنترل برخی از گذرگاه‌های مرزی با ترکیه را نیز در اختیار داشت. در سال 2013 و با شروع درگیری‌های داخلی میان گروه‌های مسلح، این گروه نیز دچار اختلافات داخلی شد که این اختلافات باعث درگیری مسلحانه داخل گروه و کشته شدن برخی از زهبران آن شد.

«عقاب‌های شام» به رهبری «شیخ سلفی احمد عیسی»

این گروه یکی از اصلی‌ترین ارکان جبهه اسلامی آزادی‌بخش سوریه با 12 هزار نیرو است که در سال 2011 در استان ادلب در مرز با عراق، اعلام موجودیت کرد. بعدها نفوذ این گروه در برخی از مناطق دمشق و حلب نیز گسترش یافت. در حال حاضر این گروه بخشی از مناطق مرزی با عراق را در اختیار دارد.

«گردان‌های التوحید» به رهبری «عبدالعزیز سلامه»

این گروه در اواسط سال 2012 برای ایجاد ائتلاف میان گرو‌های مسلح در حومه حلب تشکیل شد و با انجام عملیات‌های متعدد توانست بر مناطق شرقی شهر حلب سیطره یابد. در سال 2013 به عضویت جبهه اسلامی آزادی‌بخش سوریه پیوست. اولین سرکرده این گروه عبدالقادر الصالح، یکی از تجار سوری بود که در سال 2012 در حمله هوایی ارتش سوریه کشته شد و پس از آن رهبری این گروه به عبدالعزیز سلامه معروف به حاج عندان سپرده شد. 

«گردان الفتح»

این گروه که رهبری آن به صورت شورایی است در منطقه کردنشین سوریه، استان الحسکه و برخی مناطق استان الرقه فعالیت دارد. تفکر این گروه وابسته به جریان خاصی نیست و در عملیات‌های ارتش آزاد سوریه از جمله عملیات در منطقه باب الهوی به آن کمک می‌کرد. گردان الفتح از جمله گروه‌های اصلی در درگیری‌های داخلی میان گروه‌های مسلح سوریه محسوب می‌شود و بیشترین درگیری این گروه با داعش در استان الرقه است. این گروه اخیرا به نیروی‏های دمکراتیک سوریه برای راندن داعش از رقه، به این گروه پیوسته است. نیروهای دمکراتیک سوریه انتلافی از نیروهای چپ عرب، ترک، سریانی‏ها، ترکمن‏ها و کردها تشکیل شده است. نیروی اصلی این گروه، کردها هستند.

«جیش‌الاسلام»

این گروه که به رهبری زهران علوش، رهبر گردان اسلام در سپتامبر 2013 اعلام موجودیت کرد، متشکل از 50 گروهک با تفکر سلفی افراطی است که بیشتر در دمشق و حومه آن فعالیت می‌کنند. جیش الاسلام معروف به ارتش عربستان در سوریه است. این نامگذاری به این دلیل است که اختلافات موجود در ائتلاف ملی مخالفان سوریه باعث اختلاف و جدایی گروه‌های مسلح داخل سوریه شد و عربستان توانست با سرمایه‌گذاری و ارسال سلاح برای گروه‌های مستقر در حومه دمشق آنها را با یکدیگر متحد کند. گروهای وابسته به آن عبارتند از فتح الشام، گردان توحید الاسلام و گردان الانصار. تعداد اعضای آن بیش از 20 هزار نفر تخمین زده می‌شود.
زهران غلوش رهبر جیش‌الاسلام در حملات هوایی سوخوهای روس کشته شد.

گردان اسلام به سرکردگی زهران علوش از ارکان اصلی جیش الاسلام است که 10 هزار نیرو در اختیار دارد. این گروه از نظر سلاح و تجهیزات نظامی از مجهزترین گروه‌های مسلح مخالف دولت سوریه است. پدر زهران علوش، رهبر این گروه یکی از مفتی‌های سلفی معروف در عربستان می‌باشد. این گروه مسئولیت انفجار دفتر امنیت ملی سوریه را که به کشته شدن وزیر دفاع، رئیس امنیت ملی و برخی دیگر از مسئولان امنیتی سوریه انجامید، بر عهده گرفت.

«جبهه اسلامی سوریه»

جبهه اسلامی سوریه در دسامبر 2012 با پیوستن 13 گروه افراطی مذهبی آغاز به کار کرد، هسته مرکزی آن توسط حسان عبود، معروف به عبدالله الحموی، رهبر «آزادگان اسلامی شام» تشکیل شد و در حال حاضر 35 هزار نفر در این گروه حضور دارند که حوزه فعالیت آنها در تمام نقاط سوریه است. رهبر این گروه در سال‌های ابتدایی جنگ آمریکا علیه عراق به این کشور سفر کرده و در گروه‌های عراق فعالیت کرد و پس از بازگشت از عراق، توسط دولت سوریه بازداشت شد. وی در سال 2011 در پی حمله گروه‌های مسلح به زندان محل اقامت وی، موفق به فرار شد.

«جبهه اسلامی سوریه» شامل گردان الحق در حمص، انصار شام در ادلب، جیش التوحید در دیرالزور و گردان مجاهدین شام در حما است.
«جبهه اسلامی سوریه» در بسیاری از درگیری‌ها با گروه‌های مختلف از جمله ارتش آزاد همکاری کرده اما از به رسمیت شناختن ائتلاف ملی مخالفان به عنوان نماینده مردم سوریه امتناع می‌کند. این گروه خود را جزئی از القاعده می‌داند و در درگیری‌های داخلی اخیر میان گروه‌های مسلح سوریه، حملات زیادی علیه داعش انجام داد.

«گردان‌های احفاد الرسول»

این گروه در سال 2012 از ائتلاف 40 گروه شبه نظامی در استان ادلب آغاز به کار کرد و پس از آن و با هماهنگی گروه‌های مخالف برای آغاز عملیات و سیطره بر دمشق، به حومه پایتخت سوریه کوچ کرد. این گروه با وجود اینکه گروهی مستقل نامگذاری شده است، اما همکاری‌های آشکاری با ستاد کل ارتش آزاد دارد.«احفاد الرسول» 9 الی 11 هزار نیرو در اختیار دارد که به مرور زمان و طی حملات داعش به گروه‌های حامی ارتش آزاد در استان الرقه، بسیاری از اعضای آن کشته یا به داعش پیوستند.

«جبهه الاصاله و التنمیه»

این جبهه در نوامبر 2012 با ائتلاف پنج گروه شبه نظامی با حضور 13 هزار مسلح در استان دیرالزور سوریه آغاز به کار کرد و در حال حاضر در کنار ارتش آزاد و جبهه النصره و داعش در استان‌های دیرالزور و الرقه در حال مبارزه است.

«کمیته زره‌های انقلاب»

این گروه شبه نظامی کوچک شامل ده‌ها عضو است که در سال 2012 با کمک جمعیت اخوان المسلمین در استان‌های ادلب و حما آغاز به کار کرد و به جمع‌آوری اطلاعات از جبهه‌های جنگ و دیگر گروه‌های مسلح می‌پردازد. همکاری این کمیته با ستاد کل ارتش آزاد بسیار نزدیک است.
«جمعیت انصار الاسلام»
این جمعیت در سال 2012 آغاز به کار کرد ولی در حال حاضر به دلیل جدا شدن تمام افراد این جمعیت و پیوستن به دیگر گروه‌ها عملا موجودیتی ندارد.

«گردان شهدای یرموک»

این گروه در اوت سال 2012 با ائتلاف هشت گروه شبه نظامی در استان درعا در مرز اردن و منطقه اشغالی جولان در مرز با سرزمین‌های اشغالی به رهبری بشار الزعبی آغاز کار کرد. مهمترین اقدامات این گروه، ربودن نیروهای حافظ صلح سازمان ملل در سال 2013 بود. این گروه پل ارتباطی گروه‌های مسلح مخالف دولت سوریه با اسرائیل شناخته می‌شود. انتقال مجروحان گروه‌ها و همچنین ورود غیرقانونی برخی از مقامات نظامی و خبرنگاران اسرائیلی به داخل خاک سوریه توسط این گروه انجام می‌شود. شبکه المیادین «گردان شهدای یرموک» را همکار ارتش اسرائیل برای از کار انداختن رادارهای مرزی ارتش سوریه برای حمله هوایی جنگنده‌های این رژیم به پایگاه ارتش سوریه در منطقه قاسیون دمشق معرفی کرد.

«گروه‌های وحدت ملی»

این گروه که به گفته مخالفان سوریه از اقلیت‌های مسیحی و علوی تشکیل شده است، حدود دو هزار عضو دارد. شعار آن ساخت دولت مدنی سوریه با حضور تمام اقلیت‌ها و اقشار کشور است و در مناطق جنوبی دمشق، درعا و مناطقی از استان دیرالزور فعالیت دارد.

داعش

 رهبری داعش را یک آخوند عراقی بنام ابوبکر البغدادی به عهده دارد. این گروه که هسته مرکزی آن عراقی‏های مستقر در منطقه الانبار عراق هستند، تشکیل شده است، این گروه در سال 2012 با هدف ائتلاف با جبهه‌النصره تشکیل شد، ولی پس از اختلاف با آن به صورت مستقل، گروهی را در سوریه با نام «دولت اسلامی در عراق و شام» ی تشکیل داد و سعی در گسترش آن در تمام نقاط سوریه داشت. این گروه از روز اول با 10 هزار نفر تشکیل شد که به دلیل ارتباط قوی با عشایر حامی خود در خاک عراق و به طور دقیق‌تر در استان الانبار، در مناطق مشترک سوریه و عراق مانند ادلب، دیرالزور فعالیت دارد و کنترل کامل شهر مرزی الرقه در مرز با سوریه و ترکیه را در اختیار دارد. در حقیقت شهر رقه پایتخت سوری داعش است، همانطور که موصل پایتخت داعش در عراق است.
فتواهای رهبر این گروه روزانه باعث قتل ده‌ها نفر در استان الرقه و حومه استان حلب می‌شود. در سال 2014 و در پی حمله این گروه به مواضع «گردان احرار شام» و «گردان طوفان شمال» در منطقه مرزی باب الهوی در مرز ترکیه، درگیری داخلی میان گروه‌های مسلح سوری آغاز شد که بر اثر این درگیری‌ها که در یک سو آن گروه‌های احفاد الرسول، طوفان شمال، احرار الشام، ارتش آزاد و جبهه النصره و در سوی دیگر آن داعش و گروه انصار و المهاجرین شرکت داشتند، بیشتر مناطق مرزی سوریه با ترکیه به کنترل داعش درآمد.

«جبهه‌النصره»

جبهه النصره به رهبری ابومحمد الجولانی اواسط سال 2011 میلادی با کمک داعش تأسیس و تقویت شد. بعدها ضمن استقلال از گروه داعش، از سوی ایمن الظواهری به عنوان شاخه اصلی القاعده در سوریه انتخاب شد و همین موضوع اختلاف النصره و داعش را در پی داشت. تعداد نیروهای این گروه 9 الی 12 هزار نفر است که در 11 استان از 14 استان سوریه فعالیت دارند. این گروه مسئول بسیاری از عملیات‌های انتحاری و انفجار خودروهای بمب‌گذاری شده در مناطق سوریه است. ربایش، ترور و محاصره روستاهای نبل و الزهرا در استان حلب از دیگر اقدامات این گروه است. در سال 2012 دولت آمریکا جبهه النصره را در لیست گروه‌های تروریستی خود قرار داد. در آخرین عملیات موفقیت آمیزی ک این گروه انجام داد، توانست با سو استفاده از آتش‌بس ایجاد شده، شهر خان‌طومان را به تصرف کامل خود در‌آورد و به مناطق داخلی حلب نفوذ کند.

در سال 2013، ابوبکر البغدادی، خواستار ائتلاف با جبهه‌النصره برای تشکیل دولت اسلامی شد، اما این موضوع با مخالفت محمد الجولانی، رهبر جبهه‌النصره روبرو شد. بسیاری از اعضای این گروه تابعیت غیرسوری دارند. طبق آخرین آمارها، اتباع 50 کشور از جمله عربستان، افغانستان، پاکستان، انگلیس، اردن، فرانسه، استرالیا و غیره در این گروه عضویت دارند. در اواخر سال 2013 به علت گسترش نفوذ جبهه‌النصره به مناطق مرزی سوریه و ترکیه و همچنین پیوستن دیگر گروه‌های مسلح به این جبهه، برخی مقامات دولت آمریکا مجبور به مذاکره با رهبران جبهه‌النصره برای پیشبرد طرح خود برای تضعیف دولت سوریه شدند.

«ارتش مجاهدین و الانصار»

این گروه در اواخر سال 2013 با عضویت 8 هزار خارجی از کشورهای حوزه قفقاز مانند چچن و ازبکستان به رهبری عمر الشیشانی در شمال حلب و در مرزهای سوریه با ترکیه تشکیل شد. فعالیت این گروه در مناطق شمالی سوریه است و خود را وابسته به داعش می‌داند. بسیاری از اعدام‌های شهروندان سوری توسط برخی از اعضای ارشد این گروه که در جنگ‌های بوسنی و هرزگوین و جنگ طالبان علیه نیروهای شوروی شرکت داشته‌اند، انجام می‌شود. در حال حاضر فعالیت این گروه در پی عملیات‌های ارتش سوریه بسیار محدودتر شده و بیشتر رهبران آن از پای درآمده‌اند.

«انصار الشریعه»

یکی از گروه‌های مسلح سوریه است که ضمن فعالیت در این کشور، در کشورهایی نظیر تونس، لیبی و یمن نیز فعالیت دارد. این گروه با داعش ضدیتی ندارد، ولی با دولت حاکم در ضدیت است و تسلط بر شهر حلب و خارج کردن آن از دست دولت سوریه را به منظور اعمال قانون شریعت در آن از اهداف اصلی خود می‌داند. 

«جیش النصر»

این گروه متشکل از ۱۶ گروه کوچک‌تر است که تسلط بر شهر جسر الشغور را از اهداف خود اعلام کرده است و همچنین آزادی شهر حماه را نیز در اهداف آزادسازی خود دارند. 

«پیروزی مستضعفان»

یکی از گروه‌های مسلح فعال در سوریه است که هم با داعش و هم با دولت سوریه در ضدیت کامل قرار دارد و شکست دولت در استان حمص و کمک به نیروی‌های غیر نظامی محلی را در اهداف خود قرار داده است. 

«فرماندهی واحد غوطه شرقی» 

این گروه یکی دیگر از اتاق‌های عملیات سوریه است که شکستن محاصره حومه غوطه شرقی دمشق، راه اندازی یک بدنه قانونی متحد و ایجاد یک مرجع برای حل مشکلات استراتژیک در غوطه را از اهداف خود عنوان کرده است. اتحاد تحت یک پرچم، جماعت القلمون، جبهه جنوبی و... نیز از جمله دیگر اتاق‌های عملیاتی مخالفان سوریه هستند.

اتباع خارجی حاضر در گروه‌های مسلحی که در سوریه می‏جنگند

اتباع کشورهای اروپایی

طبق آخرین آمار اتحادیه اروپا حدود 5 هزار تبعه کشورهای اروپایی از جمله آلمان، فرانسه، انگلیس، بلژیک و سوئد با احرار الشام، جبهه النصره و داعش حاضر در سوریه همکاری کرده و در این کشور حضور دارند.

عربستان، بحرین و کویت

اتباع عربستان به عنوان بزرگترین مجموعه اتباع خارجی در سوریه شناخته می‌شوند که تعداد آنان بیش از 10 هزار نفر است که عمدتا در داعش و جبهه النصر عضویت دارند. گروه‌های صقور العز، کتیبه الخضرا و جیش الاسلام نیز از قدیمی‌ترین گروه‌ها با تابعیت سعودی هستند. از اتباع عربستانی در سوریه بیشتر به عنوان عاملان حملات انتحاری استفاده می‌شود که گروه صقور العز مهمترین گروه در حملات انتحاری شناخته می‌شود.

اتباع بحرین نیز که در اصل تابعیت پاکستانی، افغانستانی، عربستانی یا حتی تابعیت کشورهای جنوب شرق آسیا را دارند، با حمایت عربستان به سوریه اعزام شده و در جبهه النصره فعالیت می‌کنند. اتباع کویت نیز در ابتدا با وعده دریافت پول از سرمایه‌داران کویتی و با حمایت سیاسی نمایندگان جریان افراطی مذهبی این کشور از بحران سوریه به این کشور سفر کردند، ولی با مخالفت دولت کویت، جلوی سفر اتباع کویت به سوریه گرفته شد.

کشورهای مغرب عربی آفریقا

اتباع کشورهای لیبی، الجزایر، تونس و مراکش به عنوان دومین گروه بزرگ خارجی در سوریه فعالیت دارند، تاکنون حضور بیش از 6 هزار تبعه این کشورها به صورت رسمی ثبت شده است. مهمترین گروه‌های هدف این افراد، جبهه‌النصره، داعش و جیش الاسلام است. گروه البتار نیز با حضور 850 تبعه لیبیایی در حومه شمالی استان لاذقیه آغاز به کار کرده است؛ ولی پس از اعلام همکاری با داعش، به مناطق شمالی استان کردنشین الحسکه منتقل شد تا در آنجا با جبهه‌النصره مقابله کند. در حال حاضر بیشتر اتباع کشورهای مغرب به دلیل شکست‌های پی در پی گروه‌ها در برابر ارتش سوریه، به کشورهای خود بازگشته یا خود را تسلیم نیروهای ارتش سوریه کرده‌اند. دولت تونس نیز اخیرا خواستار همکاری اطلاعاتی با دولت سوریه برای بازگرداندن اتباع خود شده است.